Przyroda miasta i okolic

FAUNA MIASTA BRZEG

Brzeg należy do najbogatszych w faunę kręgowców miast Dolnego Śląska. Cechą charakterystyczną Brzegu jest duża powierzchnia parków (ok. 90 ha) i innych terenów zielonych (ok. 33 ha), w których rośnie ok. 150 gatunków drzew i krzewów, pochodzących nie tylko z Europy, ale także z Azji i Ameryki Północnej. W związku z dużą powierzchnią miejskich parków oraz obecnością wielu starych drzew, występują na ich terenie zwierzęta uważane powszechnie za typowo leśne. Należy do nich m. in. gniazdujący w dziuplach gołąb siniak oraz dzięcioły: zielonosiwy, czarny i pstry średni, a także rudzik, świstunka, pierwiosnek, mysikrólik, sikory - uboga i sosnówka, oraz pełzacz leśny. Do licznych gatunków należy m. in. gołębie - grzywacz i sierpówka, kos, pokrzewka czarnołbista, zięba, dzwoniec i kulczyk. W parkach spotykana jest też wiewiórka, dziki królik, kuna domowa i łasica, a od niedawna również lis. Od późnej jesieni do wczesnej wiosny w brzeskich parkach spotkać można m. in. jemiołuszki, paszkoty i gile. 

Przepływająca przez miasto Odra oraz obecność fosy miejskiej i kilku zalanych wodą dawnych wyrobisk, sprzyja różnym zwierzętom związanym ze środowiskiem wodnym. Na miejskim odcinku Odry najłatwiej można zobaczyć kaczkę krzyżówkę i mewę śmieszkę. Do gatunków, które obserwowano przez cały rok należy również kormoran, czapla siwa, łabędź niemy, czernica, gagoł, nurogęś, łyska i mewy - pospolita i srebrzysta oraz zimorodek. Późna wiosna i lato to najlepszy czas na obserwacje paru bajecznie ubarwionych gatunków ważek, przysiadujących na pochylonych nad wodą źdźbłach wysokich traw porastających brzegi Odry. Od jesieni do wiosny spotyka się na Odrze w Brzegu perkozka, perkoza dwuczubego, głowienkę i kokoszkę wodną. Z innych zwierząt na miejskim odcinku Odry zobaczyć można m. in. piżmaka i norkę amerykańską. Niewielkie zalane wodą fragmenty miejskiej fosy są środowiskiem życia interesujących płazów - traszki zwyczajnej i ropuchy zielonej. Z ptaków wodnych występują tu kaczki krzyżówki i oswojone łabędzie nieme. 

Dużą różnorodnością przyrodniczą charakteryzują się zalane wodą wyrobiska w południowej części miasta. Występuje tu m. in. parę gatunków ważek, pochodzący z Ameryki Północnej żółw czerwonolicy, którego nierozważnie wypuszczono z terrarium. Z ssaków widziano na wyrobiskach piżmaka, karczownika i norkę amerykańską. Najbardziej widoczną grupą zwierząt na wyrobiskach są ptaki. Gnieździ się tu m. in. perkoz dwuczuby, czapla bączek, łabędź niemy, kaczka czernica i kokoszka wodna oraz trzciniak, trzcinniczek i remiz. W okresie wiosennych i jesiennych migracji obserwowano na wyrobiskach m. in. perkoza rdzawoszyjego, kaczki - świstuna, krakwę, cyrankę, płaskonosa, rożeńca i podgorzałkę oraz błotniaka stawowego, rybołowa i wodnika. 

Innym, równie interesującym środowiskiem są ogrody działkowe. Na ich terenie spotyka się m. in. ropuchę szarą, dzięciola białoszyjego, pleszkę, jeża i zająca szaraka. Specyficzną fauną charakteryzują się stare murowane budowle - są one miejscem występowania sokoła pustułki, sowy płomykówki i nietoperzy. 

Tekst Marek Stajszczyk, Instruktor ds. Edukacji Ekologicznej, BCK

FLORA MIASTA BRZEG 

Naturalnym typem roślinności na obszarze miasta Brzeg są lasy liściaste. Nad Odrą w strefie zalewów rzecznych, występowały łęgi wierzbowo-topolowe i wiązowo - jesionowe. Natomiast tereny wyżej położone, gdzie nie docierały wylewy Odry, porastały grądy (drzewostany z dominującymi dębami, lipami, klonami i grabem). Naturalna szata roślinna została zdewastowana w wyniku wielowiekowej działalności człowieka. Obecnie łęgi zachowały się nad Odrą w szczątkowej formie, zaś drzewostany typu grądu spotka można przede wszystkim w niektórych częściach Parku Wolności. Na niewielkich fragmentach fosy miejskiej wykształciły się drzewostany zbliżone do olsu (z dominującą olchą czarną) i łęgu olchowo-jesionowego (z panującym jesionem wyniosłym). Przeważająca większość terenów zadrzewionych w Brzegu to formacje wyraźnie odbiegające od naturalnych formacji łęgowych i grądowych. Aktualnie w granicach administracyjnych miasta występuje co najmniej 150 gatunków drzew i krzewów. Obok gatunków krajowych rosną różne drzewa i krzewy z innych rejonów Europy oraz z Azji i Ameryki Północnej. Parki zajmują ok. 81 ha, zieleńce ok. 12, 5 ha, a zieleń osiedlowa 20 ha. W śródmieściu znajdują się trzy parki na terenie fosy miejskiej - Park Centralny (6 ha), Park nad Fosą (4,3 ha) i Park Nadodrzański (4,6 ha). Między ul. 1-go Maja a Osiedlem Westerplatte znajduje się niewielki Park Ptasi (1,3 ha). Największy z parków - Park Wolności (ok. 65 ha), położony na południowo-zachodnich obrzeżach miasta jest typowym lasem podmiejskim. Poza tym w zachodniej części miasta - na terenie tzw. Zielonki - istnieje kilkunastohektarowa monokultura topolowa. 

Do najciekawszych gatunków rosnących w Brzegu należy metasekwoja chińska - > oryginalne drzewo iglaste tracące igły na okres zimowy oraz kalina japońska - krzew występujący już tylko w uprawie ogrodowej (obecnie brak stwierdzeń na stanowiskach naturalnych w Japonii). Z innych ciekawych gatunków występuje m. in. grujecznik japoński, surmia żółtokwiatowa i strączyn żółty. Dobre warunki siedliskowe i klimatyczne na obszarze miasta, spowodowały, że niektóre drzewa osiągnęły imponujące rozmiary i niektóre nich zakwalifikowano jako pomniki przyrody. Należą do nich takie gatunki, jak cis pospolity, cypryśnik błotny, dąb szypułkowy, buk zwyczajny, platan klonolistny i tulipanowiec amerykański. 

Tekst Marek Stajszczyk, Instruktor ds. Edukacji Ekologicznej, BCK

PARKI MIASTA

Najcenniejszym skarbem Brzegu jest zieleń parków i ogrodów. Miasto posiada 94,5 ha zorganizowanej zieleni co daje wysoki wskaźnik 25,1 m2 zieleni na jednego mieszkańca. Planty miejskie, bo tak nazwano zespół trzech parków okalających śródmieście, powstawały stopniowo przez cały XIX wiek na miejscu dawnych umocnień bastionowych. Spotykamy tu ogromne bogactwo unikalnej roślinności, reprezentowane przez ok. 300 gatunków drzew i krzewów rodzimych oraz egzotycznych pochodzących z Azji Wschodniej oraz Ameryki Północnej. 
Spacer po parkach rozpoczynamy od najstarszego Parku Centralnego im. Józefa Czajkowskiego (badacza flory brzeskiej). Kształt parkowi nadaje stara aleja lipowa, biegnąca na szczycie fosy, biorąca swój początek przy ulicy Piastowskiej. W jej pobliżu znajduje się niewielki zbiornik wodny z charakterystyczną wysepką porośniętą wierzbą płaczącą, skąd wypływa strumyk wpadający w okolicach sądu do drugiego stawu. Ozdobą tego zbiornika jest efektowna fontanna, a dodatkową atrakcją są pływające latem łabędzie. Jest to najbardziej malownicza część parku, który w przeszłości zdobiły kolorowe rabaty kwiatowe i zręcznie wkomponowane w krajobraz parkowy rzeźby. Jedną z nich jest zrekonstruowana fontanna figuralna pn. "Łabędź z bratem Ledy" autorstwa Kallide. Na terenie parku spotykany także wspaniałe egzemplarze platanów, katalpę, magnolię, jodłę kalifornijską oraz miłorząb dwuklapowy. 
Park Nad Fosą stanowi przykład naturalnego parku krajobrazowego, gdzie dominuje roślinność rodzima oraz wspaniałe okazy skrzydłoorzecha kaukaskiego, cyprysika groszkowatego, bożodrzewu gruczołkowatego. Roślinność ta porasta skarpy dookoła zbiornika wodnego zlokalizowanego na dnie fosy. Część tej fosy poszerzono i wykorzystano do wybudowania w 1947 r. amfiteatru. Kolejnym parkiem założonym pod koniec XIX w. jest Park Nadodrzański, który otaczając Zamek Piastów Śląskich dochodzi do brzegów Odry. Ten piękny park krajobrazowy z dużymi polanami posiada interesujące drzewa i krzewy, są to m.in. lipy krymskie, grujecznik japoński, kalina hordowina czy kilka gatunków dębów. Dodatkową atrakcją jest brama Odrzańska z 1595 r., która stanowi wspaniały punkt widokowy. Największym z brzeskich parków (65 ha) jest Park Wolności (Park im. Peppella) założony na początku XX w. który w przeważającej części ma charakter parku leśnego. Sieć dróg i alejek wzbogacona jest polanami i łąkami, a atrakcję stanowi staw z romantyczną wyspą z płaczącymi wierzbami. Flora tego parku jest urozmaicona - główne gatunki to dęby, klony, sosny i daglezje. 
Oprócz parków na uwagę zasługują renesansowe ogrody zamkowe założone wokół Zamku Piastów Śląskich, wspaniale podkreślające rangę tej budowli. Pełne zieleni są także brzeskie ulice, zwłaszcza Jana Pawła II, Piastowska, K. Wyszyńskiego, Partyzantów oraz Nadbrzeżna z przyległym parkiem. Wzdłuż tych ulic rosną m.in. okazałe kasztanowce, lipy i platany. 
Dla miłośników przyrody i zabytków zorganizowano i oznakowano Miejski Szlak Turystyczny (tzw. "Szlak Książęcy"), który pozwala zarówno na zwiedzanie najcenniejszych zabytków jak również umożliwia wędrówkę po większości parków. Spacer dostarcza urozmaiconych wrażeń pozwalając na odpoczynek i refleksję. 

Tekst Jana Majewskiego z dawnej strony internetowej UM Brzeg

LASY ZIEMI BRZESKIEJ 

Podczas wycieczek rowerowych istotną rolę odgrywają lasy. Obszary Nadleśnictwa Brzeg* obejmują 15.431 hektarów, z czego 14.267 ha stanowią lasy, pozostała powierzchnia to m.in. polany, łąki i drogi śródleśne. Lesistość starego powiatu wynosi 25 %, jest jednak wyjątkowo zróżnicowana po obu stronach Odry.
* Ponieważ lasy niepaństwowe stanowią znikomy ułamek w ogólnej powierzchni, dlatego przytoczone tutaj dane uwzględniały lasy należące do Nadleśnictwa Brzeg, które swym zasięgiem zasadniczo obejmuje obszar Ziemi Brzeskiej. 

W lewobrzeżnej części nadleśnictwa jedynym większym kompleksem leśnym jest las za Przylesiem (345,9 ha). Zalesione są również brzegi Odry (głównie na "Wyspie Prędocińskiej" - 380,6 ha) i Nysy w okolicach Zawadna i Kantorowic. Wszystkie te laski zajmują jedynie 1.127 ha, czyli zaledwie 3,8 % całej powierzchni części lewobrzeżnej. Po tej stronie Odry na uwagę zasługuje też niewielki ale ładny las (znajdujący się już na Ziemi Grodkowskiej), między Michałowem a Głębockiem, wiedzie tam śródleśna droga asfaltowa dostępna dla rowerzystów. Pięknie wyglądają przedwiośniem całe łany śnieżyczek przebiśniegów. Planuje się tam utworzenie rezerwatu "Kokorycz". 

Lasy prawobrzeżnej części Ziemi Brzeskiej tworzą zachodnią część Borów Stobrawskich i w całości należą do obszaru chronionego krajobrazu pn. "Lasy Stobrawsko-Turawskie". Obszar ten rozciąga się aż od wschodnich części województwa opolskiego, a lasy opisywanego terenu są jedynie jego najbardziej wysuniętą na zachód częścią. Na północ od Lubszy rozciąga się najbardziej zwarty kompleks sięgający granic Ziemi Brzeskiej na zachodzie, północy i wschodzie. Przecinająca go w poprzek szosa wiedzie ponad 8 km wyłącznie lasem. Ogólna powierzchnia trzynastu leśnictw prawobrzeżnych wynosi 14.304 hektarów, a zalesienie tej części nadleśnictwa wynosi niemal 48 procent. 
Innym kompleksem na prawym brzegu jest Las Ryczyński (odłączony w okresie międzywojennym do powiatu oławskiego, obecnie w woj. dolnośląskim), zwany też Odrzańskim. Jest to typowy łęg zalewany w okresach wielkich powodzi. Znajdują się tam dwa rezerwaty leśne. 

Głównym typem siedliskowym lasów nadleśnictwa są las mieszany (46%) oraz bór mieszany - tj. las mieszany z przewagą drzew iglastych (31%). Lasy liściaste zajmują 22 % powierzchni. Dominującym gatunkiem w drzewostanie jest sosna (61%), która została od XVIII w. sztucznie nasadzana w miejsce takich gatunków jak dąb, buk, jodła a nawet świerk. Do innych gatunków występujących w tych lasach zalicza się dąb (12%), olsza (8%), świerk (7%), brzoza (3%), buk (2%), jesion (2%). Ciekawostką jest nasadzony przez człowieka pod koniec XVIII w. lub na początku XIX w., modrzew sudecki, którego ojczyzną były Morawy. Zaaklimatyzował się i występuje do dziś w okolicach Śmiechowic. 

Materiały z Przewodnika po Ziemi Brzeskiej

STOBRAWSKI PARK KRAJOBRAZOWY

Stobrawski Park Krajobrazowy obejmuje rozległy (520 km kw.), choć bardzo nieregularny i rozczłonkowany obszar północnej części województwa opolskiego, głównie na północ od Brynicy, w dorzeczu Stobrawy i Budkowiczanki. 
Na terenie powiatu i Ziemi Brzeskiej można wyróżnić 4 kompleksy: 
1. Las Lubszański - niemal cały zwarty obszar lasów prawobrzeżnej części Ziemi Brzeskiej. Od Leśnej Wody na zachodzie po rzekę Stobrawę na wschodzie. Wyjątki nie należące do parku to fragment na północ od Barucic (Las Wilhelminy), fragment koło Raciszowa (na wschód od szosy 39), fragmenty na wschód od Roszkowic. Do tego obszaru należy także wieś Barucice. 
2. Tereny leśne i nieleśne na wschód od rzeki Stobrawa, które rozciągają się dalej na znaczny obszar województwa aż po linię kolejową Opole-Kluczbork, w tym kompleksie znalazła się miejscowość Kuźnia Katowska i Piltzmühl. 
3. Prawobrzeżne tereny nadodrzańskie - ciągnące się nad Odrą (od Chróścić na wschodzie) poprzez Kolonię Popielowską aż do Nowych Kolni. Dalej na zachód ciągną się już wąskim pasem nad Odrą aż do granicy administracyjnej Brzegu. Od północy obszar ten zamyka umownie szosa 457 w kierunku Popielowa. W tym kawałku lasy zajmują mniejszą część, większą poldery i tereny zalewowe, a także miejscowości wraz z użytkami rolnymi: m.in. Rybna, Stobrawa, Stare Kolnie. 
4. Lewobrzeżne tereny nadodrzańskie i nadnysańskie - stosunkowo wąski pas nad Odrą od wschodniego krańca powiatu (od projektowanego rezerwatu Odra), przez widły Odry i Nysy po Zawadno włącznie. Także wąski pas po obu stronach ujściowego odcinka Nysy Kłodzkiej, na północ od Skorogoszczy. 
Już z samego opisów obszarów można zrozumieć jak różnorodne formy krajobrazu obejmuje ten park. 
Park, choć utworzony został prawie trzy lata temu (18 IX 1999 r.) w dalszym ciągu jest w fazie organizacji. Poza nielicznymi publikacjami w prasie i jednostkowymi tablicami informacyjnymi, trudno go zauważyć, zwłaszcza w terenie. Dyrekcja parku mieści się w Ładzy koło Pokoju. 

Tekst z materiałów promocyjnych parku

REZERWATY PRZYRODY ZIEMII BRZESKIEJ

Rezerwat przyrody Leśna Woda 
- Leśny 
- Położony ok. 1 km na północ od Leśnej Wody, przy granicy z woj. wrocławskim, na zachodnim skraju lasu, przy drodze leśnej z Bystrzycy do Wójcic, w oddziałach 27 i 59; 
- Powierzchnia: 20,94 ha; 
- Powstał w celu ochrony naturalnego starodrzewia lasu mieszanego, z dużym udziałem modrzewia europejskiego. Wiek drzew dochodzi do 160 lat. Zagrożenie dla rezerwatu stanowi sąsiadująca wielka kopalnia piasku. 

Rezerwat przyrody Lubsza 
- Leśny 
- Położony po lewej stronie szosy Lubsza - Rogalice, ok. 2,75 km za znakiem "koniec Lubszy", w oddziałach 254 i 255, w centralnej części Lasu Lubszańskiego; prowadzi przezeń żółty szlak; a także ścieżka dydaktyczna 
- Powierzchnia: 15,85 ha, planowane jest powiększenie do 67,97 ha, 
- Pozostałości naturalnego lasu mieszanego z udziałem buka i dębu. 
Jadących leśną drogą z Lubszy do Rogalic do rezerwatu zaprowadzi żółty szlak pieszy. 

Rezerwat przyrody Rogalice 
- Leśny 
- Położony ok. 1,5 km na wschód od Raciszowa, nad rzeczką Pijawka; dogodne dojście zielonym szlakiem z Książkowic do Borucic 
- Powierzchnia: 6,06 ha i planowanym powiększeniu do 84 ha, 
- Drzewostan z udziałem olszy czarnej naturalnego pochodzenia, bukiem i świerkiem. Można tu spotkać czermień błotną.

Rezerwat przyrody Ryczyn (województwo dolnośląskie)
- Rezerwat przyrody nieożywionej (archeologiczny) porosły drzewostanem dębowo-sosnowym. Obejmuje teren dwóch grodzisk.

Rezerwat przyrody Kanigóra (województwo dolnośląskie)
- Leśny 
- Położony w Lesie Odrzańskim przy bitej drodze prowadzącej z Bystrzycy Oławskiej do Rozdroża Ryczyńskiego, 
- Powierzchnia: 5,12 ha, 
- Las dębowo-grabowy z domieszką lipy i olszy.

Rezerwat przyrody Zwierzyniec (województwo dolnośląskie)
- Leśny; 
- Położony na zachodnim skraju Lasu Odrzańskiego tuż przy granicy z Oławą; przy bitej drodze 
- Powierzchnia: 8,96 ha. 
- Chroni las mieszany z przewagą grabów i dębów. Wiele z tych okazów ma 200 lat.

Rezerwat przyrody Przylesie 
- Leśny 
- Położony w centralnej części kompleksu leśnego, który znajduje się między wsią Przylesie a węzłem autostrady; w oddziałach 287 i 288; zaprowadzi niebieski szlak między Przylesiem a Bierzowem; 
- Powierzchnia: 17,00 ha, a planuje się rozszerzyć go do 30 ha; 
- Fragmenty drzewostanów naturalnego pochodzenia tworzące formy pośrednie od grądu do olsu; występuje tu jeden z ładniejszych gatunków flory - kosaciec żółty. 

Rezerwat przyrody Kokorycz 
- Leśny 
- Położony na Ziemi Grodkowskiej, nad Nysą Kłodzką, w opisanym osobno kompleksie leśnym położonym między Michałowem a Głębockiem. Rezerwat obejmuje południową część tego lasu, oddziały: 16 a, b, f, g, h, i oraz 17 a, b. Dojazd asfaltową alejką. 
- Utworzony 1 I 2000 r. 
- Powierzchnia 41,30 ha. 
- W pasie 10 km wzdłuż lewego brzegu Nysy ciągną się grądy niskie z typową dla nich florą. W czasie przedwiośnia kwitną tu obficie śnieżyczki przebiśniegi. Charakterystycznymi roślinami jest kokorycz pusta i kokorycz wątła oraz czosnek niedźwiedzi. Drzewostan rezerwatu składa się z dębów, jesionów, lip, jaworów i grabów. Wiek niektórych dębów szacuje się na około 130 lat.

Rezerwat przyrody Dębina 
- Leśny 
- Położony w lasach nadrzecznych położonych po lewej stronie Nysy Kłodzkiej, między Głębockiem a Kopicami. 
- Powierzchnia 97,97 ha 
- Grąd ze zwartymi łanami czosnku niedźwiedziego, występują tu śnieżyczki, pierwiosnki, kruszyna.

Materiały z Przewodnika po Ziemi Brzeskiej (zaktualizowane).